Endi Kalemaj-Student Gjysmëfinalist Debati Universitar III
Në shtetin e së drejtës, ushtrimi i të gjitha funksioneve shtetërore bazohet në parimin e ligjshmërisë. Pushteti që i është dhënë organeve administrative duhet të ushtrohet vetëm në mënyrën e parashikuar me ligj dhe aktet e tjera nënligjore.“Organet e administratës publike e zhvillojnë veprimtarinë e tyre në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, marrëveshjet Ndërkombëtare në të cilën Republika e Shqipëris aderon, ligjet e Republikës sëShqipëris, brenda kufijve të kompetencave që u janë dhënë atyre dhe konform qëllimit për të cilin janë dhënë këto kompetenca”[1]. Veprimtaria e administratës nuk është e pagabueshme dhe, për rrjedhojë as e pakontrollueshme. Mbikëqyrja e veprimtaris administrative i nënshtrohet si kontroll politik, nëpërmjet organeve të caktuara për këtë qëllim, ashtu dhe kontrollit të brendshëm dhe atij gjyqësor. Instituti i kontrollit gjyqësor i akteve përbën një garanci kushtetuese për mbrojtien e të drejtave të tyre nëpërmjet gjykimit të drejtë publik dhe nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme .Kontrolli gjyqësor mbi aktin, kërkon, në radhë të parë, autorizimin përkates legjislativ që përligj ndërmarrjen e veprimeve të ndryshme ligjore mbi të drejtat dhe liritë themelore të shtetasve .Kushtetuta dhe ligji autorizojnë gjykatën administrative si organin kompetent që shqyrton mosmarrëveshjet me natyrë administrative.
Kontrolli gjyqësor
Pra, kontrolli gjyqësor i pushteteve administrative do të thotë rishikimin e ushtrimit të pushteteve të tilla nga gjykata administrative, të cilat janë ngarkuar nga ligji për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet personave, nga njëra anë, dhe shtetit nga ana tjetër. Kushdo që ka një interest të përligjur, mund ti drejtohet gjykatës dhe mund të kërkojë anulimin ose shfuqizimin e tij, në rast se nuk është i bazuar në kushtetutë, në ligj, ose në akte të tjera me karakter nënligjor.
Kontrolli gjyqësor është shumë efektiv. Gjykata administrative gjykojnë mbi ligjshmërinë e një vendimi, të një organi administrativ , duke i hyrëçështjes në fakt për një zgjidhje në themel të konfliktit[2]. Për më tepër procedura në gjykimet administrative bazohet në një hetim të rreptë gjyqësor , siç quhet ndryshe parimi i hetimit inquisitorial, por gjithmonë pa tejkaluar parimin e disponibilitetit të palëve. Gjykata administrative ka në dispozicion shumë kompetenca për të drejtuar proçesin Sipas ligjit, gjykata administrative e merr mbi vete detyrën për t’ua transmetuar palëve në process të gjithë dokumentacionin e nevojshëm. Përcaktohen nga gjykata afatet kohore të paraqitjes së provave, e plotësimit të të metave, vlerësohet nëse paditësi do të përjashtohet nga pagimi i taksës, nëse do të thirren dëshmitarët, nëse do të vendoset sekuestro, sigurimi i provës, nëse pezullimi ose pushimi i gjykimit është i domosdoshëm për t’u marrë etj. Gjykta ka në diskrecionin e saj përdorimin e të gjitha mjeteve të mundëshme për të formuar bindjen e saj për çështjen, hetimi i gjykatave administrative nuk ndalet thjesht në gabimet proceduriale apo lgjore, por shtrihet në fakt, në drejtësinë substanciale të çështjes.
Gjykata ka një rolë aktiv i cili bie më shumë në pah gjatë fazës së ekzekutimit, kur urdhëron kryerjen e veprimeve të posaçme dhe marrjen e masave të nevojshme .Pra ajo që evidentohet qartësisht në gjykimin administrative është interesi publik, që ndikon drejtëpërdrejt në prezumimin e një lloj aktivizimi të gjyqtarit, por që nuk duhet të cenojnë paanësin e tij në gjykimin. Pikërisht te ky rol aktiv i gjyqtarit qëndron edhe dallimi kryesor ndërmjet procesit inkuizitor dhe procesit kontradiktor. Detyra e gjyqtarit nuk është vetëm ajo e një arbitri, por të hetojë në mënyrë aktive lidhur me çështjen ligjore dhe faktike[3].
Kodi i Procedurave Administrative (Ligji nr.8485, datës 12.05.1999)
Ligji organik, me të cilën u hodhën themelet e doktrinës administrative moderne. Ku në kod janë të përcaktuar mirë dhe qartë parimet themelore, se kush mund ti drejtohet gjykatës administrative, dhe se çfarë quhet një organ publik. Mund ti drejtohet gjykatës administrative, dhe janë palë të interesuara; çdo person fizik, person juridik, autoritet shtetëror. Ku është organ publikorganet e pushtetit qendror të cilat kryejnë funksione administrative, organet e enteve publike në masën që ato kryejnë funksione administrative, organet e pushtetit vendor që kryejnë funksione administrative, organet e Forcave të Armatosura, si dhe çdo strukturë tjetër, punonjësit e së cilës gëzojnë statusin e ushtarakut, për aq kohë sa këto kryejnë funksione administrative.
Kodi i Procedurave Administrative (Ligji nr.44/2015 ).
Një ndër zhvillimet me karakter horizontal të fundit, ndikuar edhe nga procesi i integrimit të vendit në BE është miratimi i një Kodi të ri të Procedurave Administrative, [4] i miratuar në 2015 dhe në fuqi që prej 2016. Ky kod i ri synon të forcojë parimet dhe standartet e administratës së mirë dhe transparencën në vendimarrjen administrative, përfshi lehtësimin e komunikimit mes administratës dhe kujtdo që hyn në marrëdhënie me të, e më së pari kujtdo që merrë shërbime nga ajo. Kodi i ri i Procedurës Administrative përbën një hap cilësor në zhvillimin e së drejtës procedurale administrative. Kodi i 2015, me 189 nene gjithsej, ndahet në 9 pjesë kryesore, shumë prej të cilave kanë krerë të posacëm për nëncështjet me rëndës.
Ligji nr.49/2012 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatës Administrative dhe Gjykimin e Mosmarrëveshjeve Administrative”.
Ky ligj parashikon parimet e përgjitshme të gjykatës administrative, juridiksioni, kompetenca, përbërjen e gjykatave, fazat prociduriale të gjykimit deri në ekzekutim. Ky ligj, është me natyrë proceduriale[5]. Përcaktohet në ligj akti administrative, i cili me efekt normative krijon norma të detyrueshme sjelljeje për një kategori të gjerë subjektesh, krahës asaj që subjektet kanë të drejtë për të investuar, ata mund që edhe me nismën e tyre ta bëjë një gjë të tillë. E merrë emërtesën në varësi të asaj se çfarë nxjerrë, dhe nxirret në emër të organit kompetent, ekzekutohen nga vetë organi që e ka nxjerrë aktin. Ka një hierarki aktet e organeve më të ulta anullohen, ndryshohen nga ato të organeve më të larta, por në raste se ai ka mundësi të rregulloj vetëveten të shohë paligjshmërin e tij mund ta bëjë një gjë të tillë. Akti është konkret, individuale në zgjedhjen e një çështjes. “Organ publik” është çdo organ i pushtetit qendror, i cili kryen funksione administrative, çdo organ i enteve publike, në masën që ato kryejnë funksione administrative; çdo organ i pushtetit vendor që kryen funksione administrative; çdo organ i Forcave të Armatosura, çdo strukturë tjetër, punonjësit e së cilës gëzojnë statusin e ushtarakut, për aq kohë sa këto kryejnë funksione administrative, si dhe çdo person fizik ose juridik, të cilit i është dhënë me ligj, akt nënligjor ose çdo lloj forme tjetër, të parashikuar nga legjislacioni në fuqi, e drejta e ushtrimit të funksioneve publike[6].
Një ndër zhvillimet me karakter horizontal të fundit, është miratimi i Kodit të ri i miratuar në 2015. U synua me këtë kod të forcoheshin parimet dhe standartet e administratës dhe transparencës, përfshir lehtësimin e komunikimit me këdo që hyn në marrëdhënie me të.
[1] Neni 9 i ligjit nr.8485, datës 12.05.1999 “Kodi i Procedureve Administrative”
[2] “E drejta administrative proceduriale’’ , Sokol Sadushi , fq 410
[3]“Gjykata administrative dhe kontrolli ligjor mbi administratën’’ , Sokol Sadushi , Botimi Toena ,2014,fq145
[4] Ligji i nr.44/2015 “Kodi i Procedurave Administrative i Republikës së Shqipëris “
[5]Vendimi Unifikues nr.3, datës 06.12.2013, Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë.
[6] Neni 2, pika 6, i ligjit nr.49/2012