Kostandino Rroga – Student Debatues FDUT
Liria është një gjendje subjektive dhe abstrakte, e cila në mënyrë elastike ka evoluar në faza të ndryshme gjatë historisë së njerëzimit. Mungesa më e lartë e lirisë njerëzore gjendet në sistemin shoqëror skllavopronar ku skllavi konsiderohej si një objekt ose send. Ky kufizim maksimal zbehet me kalimin e fazave të shoqërisë në feudalizëm, borgjez, socialist dhe globalist. Ky i fundit është sistemi i një njeriu kozmopolit, pra i një njeriu të gjithë botës, ku liria e tij vlerësohet në të njëjtin nivel me lirinë e popujve të tjerë në shtetet ku ai mund të gjendet në një periudhë të caktuar kohore.
Rusoi tha: “Njeriu lind i lirë, por ai është kudo nën pranga”. Ai ishte një nga filozofët kontraktualistë dhe me veprën e tij më të madhe “Kontrata sociale” ai pretendoi se njeriu që nga lindja bie në kuptimin e kufizimit të disa lirive të tij duke ia dhënë atë sovranit në mënyrë që të jetë sovran për të marrë vendime unanime për njerëzit në mënyrë të pakthyeshme. Ky pakt kufizon fuqinë e individit duke garantuar atë të të gjithëve. Duke e paralelizuar këtë filozof iluminist me konceptin e lirisë së sotme mund të themi se edhe pse me disa veçori minimale teza e tij vazhdoi të mbetej qendrore dhe bashkëkohore. Në këtë kontekst, njeriu i sotëm është i kufizuar nga ligjet e vendosura nga legjislativi, i cili zgjidhet nga populli. Meqenëse në gjendjen natyrore ligjin e bën më i forti, pra ligjvënësi, njeriu për nga natyra e ka të pamundur lirinë pasi është lehtësisht i prekshëm nga një person më i fortë, më i zgjuar dhe më dinak. Në këtë rast, qeveria duhet të jetë sa më e drejtë dhe objektive në vendosjen e ligjeve ndëshkuese, pasi liria është ajo ku qytetari nuk i trembet asgjëje përveçse ligjeve.
Nëse do të bënim një ndarje tjetër për temën e lirisë ajo do të ishte: liria e veprimit dhe liria e shprehjes. Në këtë rast, në lirinë e veprimit, ne duhet të arsyetojmë për të gjitha mundësitë tona për të vepruar rreth një objekti apo ngjarjeje të caktuar dhe duke vënë në dukje mangësitë e lirisë që na ofrohet ndaj këtij veprimi që kemi bërë. Gjithashtu liria e shprehjes ka të bëjë me të gjithë produktin tonë mendor dhe intelektual që vjen si pasojë e subjektit kognitiv që ndodh në mendjen tonë. Në ditët e sotme dhe shpesh në jetën e përditshme duket se një person nuk e shfrytëzon kurrë lirinë e tij, veçanërisht lirinë e mendimit, por në kompensim pretendon lirinë e fjalës.
Dikush mendon se liria lidhet me të drejtën për të thënë gjithçka që ai dëshiron pa pasur frikë se do të ndëshkohet ose kufizohet për ta bërë këtë. Të tjerë mendojnë se liria lidhet me ecjen ku të duan. Disa njerëz mendojnë se liria është e drejta juaj për të zgjedhur qeverinë. Por askush nuk mund të thotë, çfarë është vetë liria? Dhe në esenë time, kam vendosur të futem thellë në çështjen e përkufizimit të lirisë dhe të ndaj mendimet e mia se çfarë do të thotë liria në të vërtetë.
Jam dakord që liria është e drejta për të folur dhe për të bërë gjithçka që dëshironi, por vetëm kur ajo nuk kufizon të drejtat dhe liritë e të tjerëve. Shumë vende nuk kanë liri për qytetarët e tyre. Njerëzit nuk lejohen të kritikojnë qeverinë e tyre dhe nuk mund të shprehin lirisht opinionin e tyre për publikun. Dhe kur përpiqen të thonë diçka ndryshe nga opinioni i qeverisë së tyre, ata dënohen. Atje, njerëz mund të gjobiten ose të burgosen për shkak të vullnetit të tyre për të pasur liri.
Kur dëgjoj fjalën liri nga të tjerët, mendoj për lirinë e zgjedhjes. Ky kuptim i lirisë është i lehtë për t’u kuptuar. Njerëzit zakonisht e lidhin atë me zgjedhjet. Kur ka disa parti politike për të zgjedhur, personi përjeton lirinë kur zgjedh atë që ai ose ajo beson më shumë. Natyrisht, ka vende ku politika është e lidhur me botën e krimit dhe populli i tyre nuk ka lirinë e zgjedhjes për shkak të korrupsionit dhe zgjedhja e tyre është paguar nga dikush tjetër. Por ka njerëz që në këto vende luftojnë për liri dhe ndonjëherë ndryshojnë gjithçka.
Liria mund të lidhet edhe me të drejtën për të hapur biznesin tuaj dhe për të fituar pavarësinë financiare. Ju mund të prodhoni mallra dhe shërbime dhe të punoni vetë. Por në vendet e korruptuara, mendoj se është e pamundur të hapësh biznesin tënd pa mbështetje kriminale. Kjo sepse ekonomia e vendeve të tilla nuk është e shëndetshme dhe konkurrenca nuk është e lidhur me aktivitetet e marketingut dhe reklamave, por me para reale, të cilat ju jeni gati t’i paguani punonjësve të ligjit dhe kriminelëve të korruptuar për të nisur biznesin tuaj dhe më pas për ta mbajtur atë.
Pra, çfarë do të thotë liri për mua? Për mendimin tim, liria mund të lidhet me mosrespektimin e standardeve që ka shoqëria jonë. Liria është diçka përtej stereotipeve dhe shablloneve dhe liria e vërtetë personale është një mundësi e fortë për të shprehur veten në çdo mënyrë të mundshme. Njerëzit që mendojnë përtej stereotipeve e kuptojnë dhe e respektojnë këtë liri.
Liria është një mënyrë e të menduarit dhe e të kuptuarit të botës që na rrethon, dhe secili person e kupton atë në mënyrën e tij ose të saj, dhe sigurisht që të gjithë ne e kuptojmë atë. Dhe secili prej nesh në disa raste duhet të luftojë për këtë liri.
Pra, liria mund të lidhet me çdo gjë, qoftë me veprime, qoftë me mendime dhe çdo person i lirë të shprehë lirinë e tij apo të saj nëse nuk kufizon apo shkel të drejtat e të tjerëve. Liria është rreth nesh, dhe kuptimi ynë i kësaj fjale është i ndryshëm, por gjithmonë i lidhur ngushtë me njerëzit përreth nesh. Është e mrekullueshme të kesh liri dhe shumë njerëz ende po luftojnë për lirinë e tyre. Dhe shpresoj se ata së shpejti do ta marrin atë në një mënyrë ose në një tjetër. Bota pa liri është shumë mizore për të jetuar, dhe nëse nuk do të kisha liri, ndoshta do të dëshpërohesha nga mungesa e saj.